نیگار عومەر

  

(ژیان) لەڕێى دوبارە بەکارهێنانەوە و پاڵاوتنی ئاوی زێراب و رێگریکردن لە تێکەڵبونی ئاوی زێراب بەسەرچاوەکانی تری ئاو، بوه‌تە هەوڵێکی خۆجێی ناحیەی شۆڕش بۆ بەرگرتن لە کەمبونەوەی سەرچاوە پاکەکانی ئاوخواردنەوە لە سەرتاسەری عیراقدا.

 قەزای چەمچەماڵـى سەر بەپارێزگای سلێمانی، بەتایبەت ناحیەی شۆڕشـی ئه‌و قه‌زایه‌، بۆخۆی گرفتی کەم ئاوی هەیە و دانیشتوانەکەی چەندینجار بەهۆی کەم ئاویەوە کە هەفتەی یەک رۆژ یان کەمێک زیاتر لەوە  ئاوی خواردنەوەیان بەسەردا دابەشدەکرێت، بۆ ئەو مەبەستە گردبونەوەیان کردوە. به‌وته‌ى زیاد جاندار- بەڕێوبەری ئاوی قەزای چەمچەماڵ، ناحیەکە رۆژانە پێویستی 60 هەزار لیتر  ئاو هەیە، بەڵام لە رۆژێکدا 17 هەزار لیتر ئاوی لە بەنداوی دوکانەوە پێدەگات.

ئەو پرۆژەیەی (پاکردنەوەی ئاو)ـی دەزگای ژیان لەساڵی 2019ـوە دروستکراوە کە ئاوی زێراب پاکدەکاتەوە و بۆ کارەکانی نێو سەنتەری رێکخراوی ژیان کە چارەسەری دەرونی تێدا پێشکەشدەکرێت بۆ خەڵکی ناوچەکە، به‌كاریده‌هێنێت.

هێرۆ ئەحمەد، کارمەندی دەزگای ژیان لە قەزای چەمچەماڵ و چارەسەرکاری دەرونی کە دە ساڵە لەگەڵ رێکخراوی ژیان فاوەندەیشندا کاردەکات، باس لەو پرۆژەیە دەکات: "ئێمە لەساڵی 2019 سەنتەرێکی چارەسەرکاریی دەرونیمان لەقەزای چەمچەماڵدا کردەوە، بیرمان لەوەکردوە کە چۆن ئاو بۆ کارەکانی نێو ئەم سەنتەر دابینبکەین و رێگری بکەین لەوەی کە ئاوی زێرابی سنورەکە تێکەڵ بە سەرچاوی ئاوی خواردنەوە بێت. 

ژیان فاوندەیشن ڕێکخراوێکی قازانج نەویستە و لە قەزای چەمچەماڵ بەشێک لە ناوچەکانی دیکەی هەرێمی کوردستان و عێراق  کاردەکات، لە ساڵی 2010ـەوە لە قەزای چەمچەماڵ دەستی بەکارەکانی کردوە، لەبوارەکانی: یاسایی، دەرونی، پزیشکیی، کۆمەڵایەتیی و هۆشیاریی خزمەتگوزاریەکانی پێشکەش بە خەڵک دەکات.  

عه‌بدولموتەلیب رەفعەت، پسپۆری ژینگە و سەرچاوەکانی ئاو، دەڵێت: "ئێستا کۆی ئاوى نێو بەنداوەکانى عیراق لە 10 ملیار مه‌تر 3جار کەمترە. لە کاتێکدا، لە 2019 دا زیاتر لە 70 ملیار م3 ئاوى خەزنکراو هەبوە، لە مێژوى عیراق ئەمە یەکەمجارە ئاستى ئاو بەو شێوەیە داببەزێت.

یەکێک لەو ناوچانەی بەدەستی کەمئاوییەوە دەناڵێنێت، قەزای خورماتوی سەر بەپارێزگای سەڵاحەدینە. سەرچاوەی ئاوی خواردنەوەی قەزاکە لە پرۆژه‌یه‌ك پێکدێت کە لە بەنداوی دوکانەوە سەرچاوە دەگرێت و بەشێوەیەکی سەرکراوە راکێشراوە بۆ نێو قەزاکە و بەدرێژای ئەو ماوەی کە تێدەپەڕێت پاشماوەی ماڵان و ئاوی زێرابی تێدەچێت، بەوتەی شارەزایانی ئاو لەقەزاکە، شیاوی خواردنەوە نییە.

 قەزای خورماتو سەر بەپارێزگای سەڵاحەدینە کە هاوسنورە لەگەڵ پارێزگای کەرکوک ژمارەی دانیشوانەکەی زیاتر لە 200 هەزار خەڵک دەبێت ،تەنها سەرچاوەی ئاوی خاوردنەوە قەزاکە ئەو پرۆژەیەی ئاوەیە کە بۆی راکێشراوە. قەزای خورماتو دەکەوێتە باشوری خۆرئاوای چەمچەماڵەوە و (79) کیلۆمەتر لەو  شارەوە دورە.

 ئاو ئاوەدانی دروستدەکات و  لە هەرچ جێگەیەک ئاوی لێ بوبێت، خەڵک کۆچیان بۆکردوە و ژیانی خۆیان لەنزیک سەرچاوە ئاویەکان درێژە پێداوە، بۆیە ئێستا دانیشتوانیی خورماتوش بەدوای زامنکردنی بەشە ئاوی پاکیی خۆیاندا دەگەڕێن.   

 

ئاو و ئاوەدانی 

جگە لەو سودە ژینگەییەی پڕۆژەکە کە پاڵاوتنی ئاوی زێرابە و تێکەڵ نابێت بە سەرچاوەی ئاوی پاک، چەند سودێکی دیکەی هەیە، وەکو: کشتوکاڵ کردن و ئاژەڵداریی . 

 پرۆژەکە پاڵاوتن و پاککردنەوەی ئاوی زێرابە و گۆڕینی رێڕەی ئاوی زێرابە بۆ نێو سەنتەرەکە و  دواتر لەڕێگەی شەش فلتەرەوە ئاوەکە پاکدەکرێتەوە کە رۆژانە زیاتر لە 15هەزار لیتر ئاو دەپاڵێوێت.

هێرۆ، دەڵێت: "ئەو پرۆژەیە لەڕێگەی کۆمەڵێك ئامێر و رێگەی دەستکرد کە هەمو کارەکانی لەلایەن خۆمانەوە کراوە، بەجێ گەیەندراوە؛ ئاوەکە پاکدەکەینەوە دواتر بەکاری دێنینەوە، سودی پرۆژەکە ئەوەیە ڕێگری دەکەین لە پیسبونی ئاوی خواردنە و بەکارنەهێنانی ئاوی پاک بۆ کارەکانمان".

هێرۆ دانیشتوی ناحیەی شۆڕشە و لەگەڵ ئازار و مەینەتێکیەکانی رزگاربوانی شاڵاوی ئەنفالدا گەورەبوە، بۆیە هەوڵدەدات پارێزگاری لە ژینگە بکات و  بیخاتە خزمەتی ژنان و منداڵان و خەڵکەوە. 

" ئامانجمان پاراستنی سەرچاوەکانی ئاو و دروستکردنی ژینگەیەکی جوانە، تا چارەسەریی دەرونی تیادا بکەین". هێرۆ وا دەڵێت.

لە نێو سەنتەرەکەدا، هەوڵیان داوە کە ئەو ژیانە سروشتییەی پێشتر خەڵکی گوندەکان تێیدا دەژیان هاوشێوەی ئەو سروشتە بەکار بێنین بۆ چارەسەر. 

"باخچەیەکی فراوانمان دروستکردوە کە میوە جۆراو جۆری تێدایە بە ڕێگەی ئاودێریی زانستی ئاوی دەدەین؛ ئاژەڵی جۆراوجۆر بەخێو دەکەین؛ جگە لەوەی خانوی قوڕمان دروستکردوە و چارەسەرەکانی تێدا ئەنجامدەدەین، ئەو کەسانەی کە دێن و سەردانمان دەکەن تێکەڵی سروشتیان دەکەینەوە". هێرۆ وای وت.

 

پرۆژەی پاڵاوتن و پاککردنەوەی ئاوی زێراب لە ناحیەی شۆڕش- چەمچەماڵ

بەشی زۆری کێشەکەی خورماتو لە شوێنێکی ترەوە دەست پێدەکات.

نەبیل موسا، چالاکوانی ژینگە و سەرچاوەکانی ئاو، وتی: "ئاوی قەزای خورماتو کە لەدوکانەوە دێت لێرەوە هەرچی زێرابی سلێمانیە تێکەڵی دەبێت و تا دەگاتە ئەو شوێنەش لە چەندین شوێنی دیکەش بەهەمان شێوە ئاوی زێراب تێکەڵی دەبێت، ئەم ئاوە مەترسیە بۆ تەندروستی چەندین گرفت دروست دەکات، دەتوانرێت لەڕێی دانانی پاڵاوگەی پاکردنەوەی ئاو یان لە جێگەی مەشروعی سەرکراوە بە بۆڕی رابکێشرێت بۆ رزگاربون لە زبڵ و خاشاک و زێرابی ماڵان ".

بەکر نەجمەدین، خاوەنی وەرشەی دانای فلتەر بۆ ماڵان، دانیشتوی قەزای خورماتوه‌، وتی: "رێژەی پیسبون لەئاوی خورماتودا لەم رۆژانەدا کە پشكنینم بۆ كردوه‌، زیاتر بوە  لە  (700TDS)، ئەم رێژەیە  لەئاوی ئاساییدا دەبێت 40% بێت، بەڵام هەندێك کات ئەم رێژەیە بەرز دەبێتەوە بۆ  (TDS1300). (TDS)  رێژەی پیسبونە لە ئاودا.

وتیشی: جاری وایە ئاوەکە ئەوه‌ندە پیس دەبێت کرمی تێدایە و لەئامێرەکانەوە دەردەچێت و بە ئامێر دەیبینین. زۆرجار پیسی نێو ئاوەکە بە جیهازی فلتەریش پاک نابێتەوە پێویستی بەوەیە پاڵاوگەی ئاوی بۆ دابنرێت و پاک بکرێتەوە، بەڵام دیارە حکومەت خەمی خەڵکی نیە و نایکات. 

نەبیل موسا ئەوەشی وت: ئەو مەوادانەی کە لەئاوی زێرابدایە نەک زیانی بۆ مرۆڤ هەیە، بەڵکو کشتوکاڵ دەسوتێنێت و ماسی لەناو دەبات و خاک دەسوتێنێت، دەبێت بیر لەوە بکرێتەوە  ئاوی زێراب پاکبکرێتەوە، خەڵکی بەتوانامان هەیە دەتوانێت هەر لەکوردستان بەئامێری ناوخۆ گەورەترین پرۆژە دروست بکریت بۆ پاککردنەوەی ئاوی زێراب و رزگارکردنی سەرچاوەکانی ئاوی خواردنەوەمان، تێچوی ئەم کارانە هەر بەقەد ئوتێلێکی پێنج ئەستێرەیی تێدەچێت.

پرۆژەکەی ناحیەی شۆڕش لەلایەن ئەڵمانیاوە کۆمەکی دارایی کراوە و تێچوی پرۆژەکە نزیکەی (150) هەزار دۆلار دەبێت.

هاوڕێ  رەسوڵ، بەڕێوبەری دەزگای ژیان لەچەمچەماڵ، وتی: ئەم پرۆژەیە کە بۆ سەنتەرێکی چارەسەری دەرونی دروست کراوە لە مانگێکدا نزیکەی 3 هەزار كه‌س سەردانمان دەکات و چارەسەری دەرونی  وەردەگرن، سه‌رباری ئه‌وه‌ى چەند خزمەتگوزارییەکی دیکەشمان هەیە هاوڵاتی سنورەکە سودی لێ دەبینن.

وتیشی: بەزۆری ئەو کەسانەی کە دێت سەردانمان دەکەن ژن و منداڵن، بۆیە ئێمە لە رێگەی ژینگەوە خزمەت بەژینگە دەکەین و سودی لێ دەبینین بۆ چارەسەری دەرونیش. 

عه‌بدولموتەڵیب رەفعەت، ده‌ڵێت: پرۆژەی پاڵاوتنی ئاو لە جیهاندا گرنگی پێدەدرێت؛ دەتوانرێت سودی لێ ببینێرت بۆ پیشەسازی،  بیناسازی، کشتوکاڵ و ئاژەڵداری، چونکە ساڵانە 70%ـى ئاوی جیهان بۆ کشتوکاڵ دەچێت؛ ئەگەر سود لەئاوی زێراب وەربگرین، پاشەکەوتی ئاوی خواردنەوە دەکرێت، پرۆژەکەی چەمچەماڵیش وادەکات هاوکاربێت کە ئاوی خواردنەوە بەکار نەهێنرێت بۆ کاری تر.

ئەگەرچی بەڕێوبەری ئاوی قەزای خورماتو سەرچاوەی ئاوەکەیان بە شیاو ناو دەبات، بەڵام نکۆڵی لەوە ناکات کە خاشاک و زێرابی تێ دەچێت. 

ئیسماعیل مستەفا، بەڕێوبەری فه‌رمانگه‌ى ئاوی قەزای خورماتو، وتی: ئێمە دەزانین سەرچاوەی ئاوەکەمان خەڵکیی خاشاکی تێ فڕێ دەدات، بەڵام چەندینجار داوامان کردوە کە رێگەی دیکە بەکاربێنین بۆ ئەوەی ئاوێکی شیاوتر بۆ دانیشتوانی قەزاکە دابین بکەین، بەڵام تاوەکو ئێستا هیچ وەڵامێکمان وەرنەگرتوە.

وتیشی: "جێگەی خەزانێکی ئاوی کۆنمان هەیە، دەتوانرێت ئەوە چاک بکرێتەوە و ئامێری پاڵاوتنی بۆ دابینبکەین بۆ ئەو مەبەستە داوا لەسەری خۆمان دەکەین هاوکارمان بن".

نازەنین محه‌مه‌د، چالاکوانی ژنان لە قەزای خورماتو، باس له‌وه‌ده‌كات ئاوى قه‌زاكه‌یان هۆكاره‌ بۆ توشبونیان به‌ نه‌خۆشی.

وتى: زۆر جار سەردانی پزیشک دەکەین پێمان دەڵێت هۆکاری زۆری هەوکردن و نەخۆشیەکانی گورچیلە و میزڵدان بەهۆی ئاوی پیسەوەیە، بەهەمان شێوەش کاریگەری لەسەر منداڵان هەیە، بەڵام لایەنی ئیداری قەزاکە بەدەنگی ئەم گرفتە نەهاتون و بە بابەتێکی سەرەکی نازانن. 

وتیشی: "پێویستە هۆشیاری زیاتر بڵاو بکەینەوە لەسەر ئەم بابەتە چونکە ئەمە پەیوەندی بەژیانی هەمومانەوە هەیە وە حکومەت هەوڵبدات پاڵاوگه‌ دروستبکات".

 جگە لەوەی ئاوی خورماتو بۆ خواردنەوە شیاو نییە، بەڵام مەترسی نەمانی لەسەرە. 

 

پڕۆژەیەک و زیاتر لە ئامانجێک 

پرۆژەکەی ناحیەی شۆڕش مانگانە زیاتر لە سێ هەزار کەسێک سودی راستەوخو وناڕاستەوخۆی لێ دەبینن. ئەو کەسانەی سەردانی سەنتەری چارەسەری دەرونی دەکەن بە شوێنێکی بەسود، دڵڕفێن  و جوان ناوی دەبەن. 

لەیلا محه‌مه‌د، کە سودمه‌ندى سەنتەرەکەیه‌، وتی: "سەنتەرەکە بوەتە شوێنێکی ئارام بۆ خەڵکەکە؛ ئەو کاتانەی سەردانی ئەوێ دەکەین وادەزانین بەهەشتە، هەرچی خەم و کێشەمان  هەیە بیرماندەچێتەوە؛ تێکەڵی سروشتی جوانی ئەو شوێنە دەبین و باخەکان خزمەت دەکەین و میوەو بەرهەمەکانیش دەخۆین.

 

پرۆژەی ئاوی خورماتو، هەم کێشەی کەمبونەوەی هەیە و هەمیش پاکوخاوێنی

 

هاوکات، بەڕێوبەری فه‌رمانگه‌ى ئاوی قەزای چەمچەماڵ، پرۆژەکە بەپرۆژەیەکی "سەرکەوتو و گرنگ" ناو دەبات کە خزمەت بە ژینگە دەکات.

زیاد جاندار، وتیشی: "ئەو پرۆژەیە سەرکەوتو و گرنگەو خزمەتی بە سەرچاوەکانی ئاوی سنورەکەی کردوە، چونکە چەمچەماڵ خۆی بە بەردەوامی گرفتی کەم ئاوی هەیە ".

باسی له‌وه‌شكرد رۆژانە قەزای چەمچەماڵ پێویستی بە  50 بۆ 60 هەزار لیتر ئاو هەیە، بەڵام 17 هەزار لیتر ئاویان  پێدەگات، به‌مه‌ش ناتوانرێت وەکپێویست ئاو دابەشبکرێت.

نەبیل موسا، دەڵێت: "ئەو جۆرە کارانە وەک هەوا پێویستن، چونكه‌ کاتێک ئاوی خواردنەوە بەکار دێنیت بۆ کشتوکاڵ گرفتی کەمئاوی دروست دەکات".

 

گرفت لە کوێدایە؟

سەرەڕای "سود و گرنگی پڕۆژەکە"، به‌ڵام لە چەند رویەکەوە بەربەست له‌ بەردەم پرۆژەی (پاکردنەوەی ئاو)ـی ناحیەی شۆڕش دا هه‌یه‌.

هێرۆ، باسی ئه‌و گرفتانه‌ى كرد "لەکاتی باراناودا کە رێژەی ئاو زیاد دەبێت، فشارێكى زیاتر دەکەوێتە سەر فلتەره‌کان بۆ پاککردنەوەی ئاوەکە بۆیە ناچار دەبین لەو رۆژانەدا کار بە ئامێرەکانی پاکردنەوەی ئاوەکە ناکەین، کێشەیەکی دیکەش ئەوەیه‌ کە هەمو خەڵک حەز بەکارکردن ناکات لەم پرۆژەیه‌دا، رەنگە هۆکاره‌كه‌ش بۆنی ئاوه‌كه‌ و ئه‌وه‌شبێت تائێستا لای خۆمان خەڵک ئەوە قبوڵ ناکات کە ئاوی زێراب بەکاربێنێتەوە".

عەبدولموتەڵیب رەفعه‌ت، وتی: دەبێت رێژەی مادەی زیانبەخشی ناو ئاوەکە زۆر کەم بکرێتەوە، ئه‌گەر کەمنەکرێتەوە لە رێگەی روەک یان ئاژەڵەوە دەگوزرێتەوە بۆ مرۆڤ و دەبێتە هۆی نەخۆشی شێرپەنجە.

هاوکات بۆنی ئاوەکە، کێشەیەکی ترە. بەکر نەجمەدین، شارەزای بواری ئاو، وتى: "گەورەترین کێشەی ئاوی زێراب بۆنی ئەو ئاوەیە کە لەهەر شوێنێک بێت بۆنێکی ناخۆشی هەیە و ئەمەش مەترسی نەحۆشی بۆ ئەو کەسانە دروست دەکات کە کاری لێ دەکەن یان نزیکی بن". 

ئەوەشی وت: لەکاتی باراناودا رێژەی ئاوەکە زۆر دەبێت و هەندێك کات دەمی فلتەرەکان دەگرێت و ئەمەش رێگری دەکات لەوەی ئاوەکە بەباشی پاک بێتەوە، بۆیە دەبێت لەو کاتەدا زوزو فلتەرەکان پاک بکرێنەوە

هێرۆ، وتی: "ئەم پرۆژەیە لەلایەن خەڵکی شارەزا و پسپۆڕی بوارەکەوە دروستکراوە و هەوڵمان داوە گرفتی بۆنی ناخۆشی ئاوەکە چارەسەربکەین بەتێکردنی کلۆر و رێگەی داخراوی بۆ بەکاربێن تا دەگاتە نێو فلتەرەکان و دواتر پاکی بکەینەوە، کارمەندی تایبەتمان داناوە تا هەر کات پێویستی بەپاککردنەوە بو فلتەرەکان بۆ ئەوەی پاکی بکەنەوە رێگە نەدەین هیچ موادێکی زیان بەخش بە فلتەرکاندا تێپەڕێت. 

ئاماژه‌ى به‌وه‌شدا كه‌ ئەم پێشنیازە دەخەنەڕو بۆ دەزگای ژیان تا بتوانن هاوشێوەی پرۆژەی (پاکردنەوەی ئاو)ـی ناحیەی شۆڕش لە ناوچەکانی دیکەش جێبەجێ بکەن.

شوێنی تر زۆرن لە عێراق کە پێویستییان بە پڕۆژەی لەو شێوەیەیە، بەڵام پێدەچێت خورماتو یەکێک بێت لە کاندیدە شایستەکان.

 

 

* ئەم راپۆرتە لە چوارچێوەی پرۆژەی دەنگەکانمان کە رێکخراوی ئینتەرنیوز جێبەجێی دەکات، بەرهەمهاتوە.