ئاماده‌كردنى:

کاوە شێخ عەبدوڵڵا

 

بیست دەقیقە پێشی ئەوەی یەكەم ناپاڵم بكەوێتە خوارەوە بەسەر هەڵەبجەدا (عومەری خاوەر) گوێی بۆ هەواڵ هەڵخستبو لەڕێی رادیۆیەكەوە، كەچی دوای نیوسەعات مردنی خۆی‌و منداڵەكەی بونە گرینگترین وێنە تا دنیا بزانێ چی رویداوە لەشارەكەی.

 

دوایین قسەی عومەری خاوەر کە بۆ برازایەکی کردوە ئەمەبوە: "من نەڕۆیشتم مامە گیان وتم بەڕاستی ئەگەر  مردین با گشتمان پێكەوە بمرین".

 

تازە رێكەوت وابو، لەنێو هەزاران قوربانی هەڵەبجە، رەسمی عومەری خاوەرو كۆرپەكەی بونە رەمزی كۆمەڵكوژكردنی شارەكە. بەڵام لەساڵانی گەنجێتی‌ و كامڵبونی تەمەنیدا عومەر لەشارەكەدا ناوێكی بەرچاو بوە ئەكتەرێكی باشی شانۆ، هەڵپەڕكێ زانێكی بەسەلیقەو خۆشڕو، پیاوێكی كۆمەڵایەتی‌و گونجاو.

 

    ‌            عومەر نوزەی دەهات و دەپاڕایەوە

 

بۆ رۆژنامەوانانی ئێرانیی (سەعید سادقی‌ و هیدایەتی بەهبودیی) سیمای عومەری خاوەرو كۆرپەكەی باوەشی دیمەنی لەبیر نەچونەوەن، ئەوان لەو یەكەمین رۆژنامەنوس‌و فۆتۆگرافەرە ئێرانیانەن کە لەیەکەم ساتی کیمیاباراندا چونە ناوشاری لەهەڵەبجەوەو کاتێک دەچنە سەر عومەری خاوەر هێشتا هەناسەی تێدایە. سادقی دەڵێ «كاتێ دەستمانكرد بەوێنەگرتن چوینە سەر عومەری خاوەر دەنگی نوسابو نوزەیەکی لێوەدەهات نەیدەتوانی هاوار بكات ئێمە نەماندەزانی داوای چی دەكرد بەڵام تێگەیشتین کە  داوای یارمەتی‌و هاوکاریی لێدەکردین"

 

عومەر حەمەساڵح (عومەری خاوەر) ساڵی 1934 لەدایكبوە، بنەماڵەكەی بەئەسڵ خەڵكی ناوچەی گەرمیان بون لەشارۆچكەی باوەنورــەوە چون بەرەو هەڵەبجەو لەوێ گیرساونەتەوە. لەنێو براكانیدا تەنیا عومەر بەناوی دایكیەوە ناوی براوە.

 

لەژیانیدا دو جار ژنی هێناوە، ژنی یەكەمی نزیكەی چوار مانگ پێكەوە دەبن‌و دواتر جیا دەبنەوە، لەژنی دوەمی بەناوی (سامیە) 10 منداڵی دەبێ.

 

 

 

 

لە دوای حەوت کچ کوڕێکی دێت

 

نەریتی ئەوكاتی كوردەواریی وابوە زۆرتر كەیفخۆش بون بەمنداڵی كوڕ، عومەری خاوەر لەوەدا شانسی نابێ، تا نزیكەی كۆتایی تەمەنی حەوت كچی بوە (گەرمیان، كوێستان، تارا، شیلان، جوانە، ژیان، بەیان) دوای ئەو حەوت كچە عومەرو سامیە دەبنە دایك‌و باوكی كوڕێك‌و لەخۆشیاندا ناوی دەنێن (حەمەشوان) سێ ساڵ حەمەشوان كوڕیان دەبێ کەچی بەنەخۆشییەك کۆچی دوایی دەکات، دەڵێن عومەری خاوەر تا مرد ئێشی ئەو كوڕەی لەدڵدا بوە.

 

ساڵێك دوای مردنی حەمەشوان، بەخت رو دەكاتەوە خێزانەكەی عومەر و  بەسكێک سامیەی ژنی دو كوڕی دەبێ. 

 

عومەر بێ سێ‌و دو ناویان دەنێت (ئەحمەدو محەمەد) تائێستا رون نییە عومەرێك كەهێندە هۆگری ناوی كوردی بوە، چۆنە كوڕەكانی بەكوردیی ناونەناون، بەڵام كچەكانی هەمویان بەكوردین.

 

لەبەر ئەوەی دو كۆرپەكەی دوانەن تائێستا رون نییە ئەو منداڵەی لەباوەشیدایە ئەحمەدە یان محەمەد.

 

دڵتەڕێکی هەڵپەڕکێزان

 

ئاشناو هاوڕێكانی دەڵێن عومەری خاوەر پیاوێكی زۆر تەبا و گونجاو بو لەگەڵ دەوروبەرەكەیدا، هەروەها پیاوێکی دڵتەڕو شیكپۆش بوە هەمیشە.

 

لەزۆربەی بۆنە نەتەوەییەكانی شارەكەیدا بەشدارییكردوە و بەوە ناسراو بوە کە هەڵپەڕكێی بەباشی زانیوەو ئەو ئاهەنگانەی ئەوی تیابوە چێژێكی زیاتری هەبوە.

 

پاسەوانی باخچەی ساوایان

 

قەدو باڵای ناوەندو کەسێکی جرپن‌و هەڵەشە نەبوە، بەڵام خاو خلیچكیش نەبوە. ئەوكاتەی شارەكەی بۆمبارانكرا عومەری خاوەر بەیانیان كاری نانەو‌ایی كردوە دوانیوەڕوانیش پاسەوانی (باخچەی ساوایانی هەڵەبجە)بوە.

 

 

 

عومەری شانۆکار

 

«ئەو دەرهێنەرانەی كاری شانۆییان دەكرد لەهەڵەبجە، زۆر كەیف خۆش دەبون وەختێ رۆڵێكیان دەدا بەعومەری خاوەر، چونكە ئەدای رۆڵەكەی زۆر بەجوانی دەكرد. دەیزانی دەرهێنەر چی دەوێ لەو شانۆگەرییەدا. خۆشەویستی هەڵەبجەییەكان بو بەگەنجیی» حەكیمی مەلا ساڵح هاودەمی گەنجیی عومەری خاوەر وا دەڵێ كە ئێستا نیشتەجێی هەڵەبجەیە.

 

سوتابو بۆ کورد

 

لەبارەی بەشداری لە سیاسیەت و لەخەباتی كوردایەتیدا، دەوترێت عومەر هیچ كاتێ پێشمەرگایەتیی نەكردوه،‌ بەڵام ئەندامی ئەو كاتی پارتی دیموكراتی كوردستان بوە تا ساڵی 1974، حەكیمی مەلا ساڵح هاودەم و هاوڕێی عومەر وتی "دوایینجار بینیم ساڵی 1982 بو، هەواڵی چالاكییە شانۆییەكانی لێپرسیم وتم من مەترسی گیرانم لەسەرەو دەمەوێ بچمە چیا تا ببمە پێشمەرگە، ئەو وتی سەد خۆزگەم بەخۆت كە دەچیتە چیا، خۆزیا منیش ببومایەتە پێشمەرگە، بەڵام چی بكەم لەو ژنژو کچانەم بکەم!"

 

بورهان غەریب برازای عومەری خاوەر سەبارەت بە هەستی کوردپەروەرێتی لای عومەری خاوەر وتی:  نیشتمانپەروەرێكی راستەقینە بو سوتابو بۆ كوردایەتی، زۆر دەرسی فێركردین لەبارەی بەرگریی‌و نیشتمانپەروەرییەوە. مامە عومەر پێشمەرگایەتیی نەكردوە، بەڵام ماوەیەك لەسەرپێڵی زەهاو پێكەوە ئێشكگری ئۆردوگایەك بوین، بەدارێكەوە پاسەوانی دەكرد تفەنگی هەڵنەدەگرت، مامە عومەرم كوردپەروەربو زۆر خەونی بەئازادیی كوردەوە دەبینی"

 

بورهان تا دوایین سەعاتەكانی ژیانی لەگەڵ مامی بوە، لەبارەی دوایین قسەی لەگەڵ عومەری خاوەر وتی: ئەو ڕۆژەی کیمیاییەکەی ڕشت لەسەرجادە پێکەوە وەستابوین، رادیۆیەكی بەدەستەوه ‌بو گوێی لەهەواڵ دەگرت، هەر ئەو جلانەی لەبەردا بو ئێستا لەڕەسمەكەیدا هەیە کە هەمیشە دەتوت ئوتوكراون جلەكانی پاكوتەمیز بو، وتی بورهان ماڵی باوكت گشتیان چون بۆ سلێمانی لەترسی تۆپباران، وتم ئەی تۆ چۆن نەچوی مامە؟ وتی بەڕاستی مامەگیان ئەگەر مردین با گشتمان پێكەوە بمرین بۆیە هەڵەبجەم جێنەهێشت. من لەویا مامەعومەرم جێهێشت و چوم بۆ پیاسەكردن. هەر 20 دەقیقە یان چارەكێكی پێچو ئیتر ئەوەبو هەڵەبجە بە خەستی بۆردمانکرا"

 

لە وێنەکانی پێشتریدا دەردەكەون عومەری خاوەر سمێڵێکی ڕەش و پڕ و دەموچاوێكی نە لاواز نەقەڵەوی هەیە، قەدو باڵایەكی مام ناوەند، روخۆش‌و هێمن «سیفەتێكی زۆر بەرزی ئەو پیاوە لەگەڵ پیردا دەبو بەكەسێكی پیرو لەگەڵ گەنج‌و منداڵدا دەبوەو منداڵ، ئەوانە سیفاتی ئینسانی خۆشەویستن لەنێو كۆمەڵگەدا، عومەر هەمو ئەوانەی تیابو» حەكیمی مەلا ساڵح وایوت.

 

«جلەكانی دایمە ئەتوت ئوتوكراون، دڵتەڕبو پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكانی زۆربون، بەڵام لەو كاتەی شەهید بو خەریك بو پیریی پیایا دیاری دەدا، سمێڵی تاڵی سپی تێكەوتبو سەریشی سپی بو بو. بەڵام هێشتا دڵی تەڕ بو بایەخی بەشیكپۆشی‌و خۆرازاندنەوە دەدا، كاتێ لەنانەوایی دەگەڕایەوە بەجۆرێ خۆی دەگۆڕی هەر وەكو كاری نەكردبێ وابو، دوانیوەڕوانیش دەچو بۆ رەوزەو لەوێ پاسەوان بو"

 

عومەر بەزیندویی زۆربەی هەڵەبجەییەكان دەیانناسی، بەمردویش هەڵەبجەییەكانی بەدنیا ناساند لەڕێی باوەشە پڕ سۆزەكەی بەیەكێك لەكوڕەكانیدا. تازە هەركە باسی هەڵەبجە كرا بێ سێ‌ودو تەرمی راكشاوی ئەو بەر لە هەمو شت دەكەوێتە بەر چاوان.

 

 

 

* ئه‌م راپۆرته‌ بەهاری 2013 لە رۆژنامەی (هاوڵاتی) بڵاوكراوه‌ته‌وه‌