رێبوار محەمەدساڵح*

 

١. هەڵبژاردنی پێشوەختە کرا، بۆ ئەوەی پەرلەمان بتوانێت بە ئەرکی دەستوری خۆی هەستێت و حکومەتێکی نوێی خزمەتگوزار دروست بکات، ئەمە نەکرا، پاساوەکەی هەرچی بێت، گرنگ دەرەنجامەکەیە کە نەتوانرا فەلسەفەی وجودی پەرلەمان بەدیی بهێنرێت.

 

٢. خاڵی یەکەم وای کرد بە واتا گشتییەکەی چەقبەستویی سیاسی دروست بێت، لەم دۆخانەدا بە ناچاری و وەک رێگایەکی یاسایی و ئاوارتەیی «استثنائی» دەبێت پەرلەمان هەڵبوەشێتەوە «حل بکرێت» و هەڵبژاردنی نوێ ئەنجام بدرێت، بەڵام وەک دەزانین ئەم پەرلەمانە بەرهەمی هەڵبژاردنی پێشوەختەیە و ئەستەمە هەم خودی ئەندامانی هەم لایەنە سیاسیەکان پێی رازی بن، لە ترسی دروست نەبونی «حلی ذاتي»، ئەمڕۆ رێبەری رەوتی صدر لە تویتێکدا دو هەڵەی یاسایی کرد، دەزانێ، بەڵام ناچارە.

 

٣. ئەوەی وای کردووە خاڵی دوەم روبدات، ئەو هەڵەیەیە یان با بڵێین ئەو سازانەیە کە لەسەر ئالیەتی دەستوریی هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان رویداوە، نوسەرانی «مشرعی» دەستوری لەم ئالیەتەدا، بنەمای هاوسەنگی دەسەڵاتی یاسادانان «پەرلەمان» و جێبەجێکردن «حکومەت»ـی تێکداوە، چۆن پەرلەمان مافی هەڵوەشاندنەوەی حکومەتی هەیە لەحاڵەتێک حکومەت بە ئەرکە یاساییەکانی هەڵنەسا، بەهەمان شێوە دەبێت دەسەڵاتی جێبەجێکردنیش مافی هەڵوەشانەوەی پەرلەمانی هەبێت کاتێک پەرلەمان بە ئەرکە دەستورییەکانی هەڵنەسا.

 

٤. دو هەڵە دەستوری و یاساییەکە سەدر، بریتی بو لە داوای هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان لەلایەن ئەنجومەنی دادوەری یان دادگای فیدراڵییەوە. بێگومان ئەنجومەنی دادوەری ئەم دەسەڵاتەی نیە جگە لە مانعی دەستوری، لەهەمان کاتدا پێشێلی بنەمای جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکانە و لەماوەی رابردودا هەمان رای هەبوە، هەروەها دادگای فیدراڵیش ئەم دەسەڵاتەی نیە، چونکە دیسان پێشێلی مادەی ٦٤ـی دەستورە، ئەم دادگایە لە بنەڕەتدا بۆ پاراستنی دەستور و گەرەنتی جێبەجێکردنی دەستور دامەزراوە، نابێت خۆی پێچەوانەی بکات، بۆیە لە حاڵەتی بەرزکردنەوەی داوا بۆ ئەم دادگایە، پێمان وایە «شکلاً» رەد بکرێتەوە.

 

٥. ئەی چی بکرێت ئەگەر سازان نەکرا؟ تەنها دو رێگە هەیە: 

 

یەکەم: رێکاری دەستوری و بەپێی مادەی ٦٤ـی دەستور پەنا بۆ حلی ذاتی ببرێت، ئەمەش وەک باس کرا ئەستەمە. 

 

دوەم: رێکاری واقیعی و دیموکراسی. لەبەرئەوەی پاراستنی سیستەمی گشتی دەوڵەت لە فکری یاسایی دا لە هەمو بنەماکانی تر گرنگترە پارێزگاری لێ بکرێت و ئەگەر تەنها بە ئامرازە دەستوری و یاساییە تەقلیدیەکان کاربکەین، رەنگە سیستەمی گشتی بکەوێتە مەترسیەوە و جێگیریی «استقراری» سیستەمی حکومڕانی نالەبارتر بێت، بۆیە وای دەبینین پەنابردن بۆ راپرسی گشتی «استفتائی شعبی» لەسەر هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان گونجاو بێت لەگەڵ ڕۆحی دەستور و بنەما گشتیەکانی دیموکراسیدا و گەڕانەوەیەکی راستەقینە بێت بۆ دەنگی خەڵک کە بنەمای شەرعیەتی هەر پرۆسەیەکە.

 

* مامۆستای یاسا/ پسپۆڕی یاسا