رێبوار محەمەد
هەرێم و ناوەند دوای زنجیرە دانوستانێکی ماوە درێژ دواجار گەیشتن بە جۆرە تێگەشتنێک و ئەمەش خرایە نێو چواچێوەیەکی یاساییەوە، بەمەش شتێک نەماوەتەوە پێی بوترێ رێکەوتنی هەرێم و ناوەند یاخود جێبەجێ کردنی رێکەوتن، بەڵکو ئەوەی ئێستا بەرکارە یاسای بودجەی گشتی عێراقە بۆ ساڵی ٢٠٢١ ، کە دەبێ هەردوولا ( هەرێم و ناوەند ) ئەو ئەرکە یاساییە داراییانە جێبەجێ بکەن کە بە پێی یاسای ناوبرا و خراوەتە ئەستۆیان .
ئەرکە یاساییەکانی هەردوولا ( هەرێم و ناوەند ) لە یاسای ناوبراودا دیاری کراوە و باسی چۆنیەتی جێبەجێ کردنیشی کراوە، و بەشێوازێک رێکخراوە کە دەبێت یەکمجار حکومەتی هەرێم ئەرکە یاساییەکانی خۆی جێبەجێ بکات، خۆ ئەگەر هاتوو هەرێم ئەرکەکانی خۆی جێبەجێ نەکرد ئەوا بۆی نیە داوای بەشە بووجە لە ناوەند بکات ، هەربۆیە ئێمە پێمان وایە ، (بەپێچەوانی بریکاری پێشووی وەزارەتی دارایی عێراقەوە)، ئەگەر حکومەتی هەرێم پێش جێبەجێکردنی ئەرکەکانی سکاڵا لەسەر ناوەند تۆمار بکات بەزیانی خۆی دەشکێتەوە .
لێرەدا کورتەی ئەرکە یاساییە داراییەکانی هەرێم و ناوەند لە چەن خالێکدا دەخەینە روو بەو شێوازەی لە یاسای بووجەدا هاتووە :
یەکەم / حکومەتی هەرێم پابەند دەبێت بە بەرهەمهێنانی رۆژانەی ( ٤٦٠ ) هەزار بەرمیل نەوتی خاو ، وە پاش دەرکردنی بری پێویست بۆ انتاج و نقل و تشغیل و بری پێویستی بەکار‌هێنانی ناوخۆیی ، دەبێت ئەو بڕەی دەیدات بە ناوەند لە بڕی نرخی ( ٢٥٠) هەزار بەرمیلی رۆژانە بەنرخی سۆمۆ کەمتر نەبێت ، ئەمەش بەهەماهەنگی نێوان وەزارەتی نەوتی عێراق و وەزارەتی سامانە سروشتیەکانی هەرێم جێبەجێ دەکرێ ئەمەش بەپێی مادەی ( ١١/ ثانیا / ٢) لەیاسای بووجە، ئەم خاڵەش لە رابردوودا پرسی سەروەری فرۆشنی نەوتی هەرێمی ووروژاند و ئەمەش بۆچوونی تر هەڵدەگرێ و ئێرە شوێنی باسکردنی نیە .
دووەم / حکومەتی هەرێم پابەندە بە تسلیم کردنی داهاتە نا نەوتیەکان بە خەزێنەی گشتی عێراق، ئەم حوکمەش بە رەهایی هاتووە و هەموو داهاتە نا نەوتیەکان دەگرێتەوە پشت بەست بە بنەمای ( المطلق یجری علی اطلاقە ) ، بەڵام جێبەجێ کردنی ئەم التزامە کاتێک بەدیدێت و پەسەند دەکرێت کە دیوانی چاودێری دارای عێراق هەستێ بە ووردبینی کردنی سەرجەم ئەو بەیاناتانەی کە پەیوەندیدارن بە داهاتە نا نەوتیەکانەوە ، ئەمەش بە هەماهەنگی لەگەڵ دیوانی چاودێری دارای هەرێم، لە ئێستادا ئەم پرۆسەیە هەنگاوەکانی دەستی پێکردووە .
سێیەم/ حکومەتی هەرێم قەرزاری بانکی بازرگانی عێراقیە ( بانکێکی هاوبەشە لە نێوان کەرتی گشتی و تایبەت ) دا ، ئەم قەرزە لەلایەن وەزارەتی دارایی عێراقەوە لە پشکی هەرێم دەبردرێت بەشێوەیەکی مانگانە ، بەشێوازێک کە دەبێت لە ماوەی حەوت ساڵدا بدرێتەوە ، واتە لە ( ٢٠٢١ – ٢٠٢٧ ) دەخایەنێت ، ئەمرۆش یەکەمین هەنگاونرا بۆ دانەوەی ئەو قەرزە .
چوارەم/ لە پاش جێبەجێ کردنی سەرجەم ئەو ئەرکە یاساییانەی حکومەتی هەرێم کە ئاماژەی پێ درا ، حکومەتی ناوەند هەڵدەستێ بەناردنی پشکی هەرێم لە بووجەی عێراق دوای لێدەرکردنی سەرجەم خەرجیەسیادییەکان ، ئەم خاڵەش لە بێمتمانەیی نێوان حکومەتی ناوەند و حکومەتی هەرێمەوە سەرچاوەی گرتووە ، واتە دەبێت حکومەتی هەرێم لە پێشدا نیەتپاکی خۆی بسەلمێنێت و ئەرکەکانی جێبەجێ بکات ، بەمانایەکی تر التزامی حکومەتی ناوەند دروست نابێت تاکو حکومەتی هەرێم التزاماتەکانی جێبەجێ دەکات.
پێنجەم / حکومەتی هەرێم پابەندە بە پێدانی زانیاری تەواو لەسەر میلاکاتی فەرمانبەرانی هەرێم بە ناوەند لە هەردوو بەشی شارستانی و سەربازییی لە ماوەیەکدا کە لە ( ٣٠ / ٦ / ٢٠٢١ ) تێپەرنەکات .
شەشەم / حکومەتی هەرێم پابەندە بە خەرجکردنی شایستەداراییەکانی مووچەخۆران لەو پارەیەی لە حکومەتی ناوەندەوە دەنێردرێت ، پێش هەر خەرجکردنێکی تر .
لە دوای خستنەرووی ئەرکە داراییەکانی هەرێم و ناوەند بەپێی یاسای بووجە کە باس کرا، دەتوانین بگەینە ئە ودەرئەنجامەی کە ناردنی پارە لەلایەن ناوەندەوە بۆ هەرێم لەم کاتەدا ئەگەرێکی زۆر قورسە، و حکومەتی ناوەند دەخاتە بەردەم لێپرسینەوەی پەرلەمانی ، چونکە وەک باسکرا حکومەتی ناوەند کاتێک التزامی ناردنی پارەی لەسەر دروست دەبێ کە حکومەتی هەرێم سەرجەم ئەرکەکانی خۆی جێبەجێ بکات ، بەڵام لە ئێستادا هەرێم زۆرێک لە ئەرکەکانی جێبەجێ نەکردووە.