تاوانی ئەنفال و غیابی شۆک

2021/04/08 - 04:34 | 1045 جار بینراوە    
 
ئاریان ئه‌حمه‌د
 
لەمێژووی مرۆڤایەتیدا زۆرن ئەو کارەسات و تاوانانەی کەتیایدا بێ ئەشمار خەڵکی سڤیل و بێ تاوان بون بەقوربانی.هۆکارەکان زۆرو فرە ڕەهەندن کەباعیسی سەرەکی ئەو تاوان و قڕکردن و لەنێو بردنانەن.بۆ دەست نیشانکردنی کۆی ئەو هۆکارو پاڵنەرانە پێویستیمان بە توێژینەوەی زانستی وردو بابەتیانەیە.کە قوڵایی هۆکارو زەمینە سازیەکان بپشکنێ،واتا تاوان  فاکتۆلۆژیانە وەک و دەر هاوێشتەی زیاد لە هۆکارو کاریگەریەک بناسێنین.بەواتایەکی تر ڕوداو وەک خۆی و زنجیرەیەک پاڵنەرو هۆکردی بەدوای یەکدا هاتو بخوێنینەوەو بیناسین.
ناسینییش تەقەلایەکی زاتیە سەربە توانستەزیهنیەکانی ناو پانتایی خود ئاگاییە.
بۆ ئێمە گرنگە کنەو پشکنین تا ئەو ڕووبەرە مت بوەوی نێو زمان  بکەین.کەبێدەنگی وەک غیابی ئاگایی و بیرکرنەوە  لەدونیای ڕوانین و پەیوەندیماندا بەڕوداوەوە دروستی کردوە.بێدەنگی وەک دەرهاوێشتەی ئەو پنت و ناوەندو دەزگا کۆمەڵایەتی و کلتوریە،کەزمانێکی تر بۆ تەفسیرو بەخۆداچونەوە ناهێنێتە نێو ڕوبەری بەرپرسیارێتیە خودی و ئەخلاقیەکانمان.
لەم پێناوەدا دەمانەوێ  ڕەهەندە تاریک ناوەکیەکانی ئەو هۆکارانە بخوێنینەوە کە تێکڕا دەبنە مایەی دروستبونی بێدەنگی و جۆش دامان لەهەمبەر تاوانی ئەنفال.لەئاستی زمان و هوشیاریدا.
وە پتر ئەو هوشیاریە خەونی ئێمەیە کە لەدوای ڕوداوی تاوانەکەوە بتوانێت دەرگا بەڕوی خوێندنەوەو ڕوانینێکی تر بۆ ماناو دەرکەوتەو دیاریدەکانی نێو دونیای ئێمە بکات.هوشیاریەک کە ئازارو میحنەت و مەرگی تراژیدی قوربانیانی تاوانەکە بکاتە هەوێنی ئاسۆیەکی تر بۆ زمان و بیرکردنەوەو ئاوڕدانەوە ئیتیکیەکانمان چ بەژینگەو  هەروەهاژیانی مرۆییمان بەگشتی.وە ماناکانی ژیان و ماف و ئازادی بەجۆرێک لەئاستی زمان و تێگەیشتماندا بخوێنێتەوە.کە ئازارو تایبەتمەندی تاوانی ئەنفال کرۆکی ڕاچڵەکین و ڕابون و بیناکردنەوەی ناو پانتایی و چوار چێوەی ئەو هوشیاریە خودیەبێ.
ئەڵبەتە لەزۆر ئاستدا قسە لەسەر تاوانی ئەنفال کراوە.و زۆر نوسەرو ئەکادیمیست و خەڵکانی ویژدان زیندوو بەبەردەوامی وتن و نوسینی بەکەڵک پەخش دەکەن.بەو مەبەستەی پنتێکی تری تاوانەکە ڕوشن بێتەوەو ڕوداوەکە زیاتر وەک و مانا لەگەڵ ویژدان و خەون و ئیدراکماندا بژی.
بۆئەوەی لێرە بەدوا پرسی تاوانی ئەنفال لەناو ماناو سیاقی تردا تەماشاکەین و دیتن و ناسینی فاکتە فرە ڕەهەندەکانی ببەستینەوە بە چرکەساتی ڕاچەنین وەک پرسێکی ئاکاری و ئامادەگیەکی ئاگایی ئامێز لەپەیوەند بە تاوانەکەوە.کەمەبەستمان تاوانی ئەنفالە.ئەوا پێویستە هەڵوەستەکەمان بریتی بێ لەگرێدانی بابەتی هۆکار بە ئەرکە خودیەکان.ئەگەر ڕەوشتیانتر بێژین.بەر پرسیارێتیە خودیەکان.
پردی گەیاندنی زانین بەئاگایی لەپەیوەند بە پرسی تاوانی ئەنفال پێویستیەکی حەتمی و زەرورەتێکی ڕەوشتیە.
ئەوەی وادەکا زانین تەنها زانین نەبێ.بونی ئاگاییەکی بەرپرسیار ئامێزە.کەزانین لەنێویدا تەرجومە دەبێ بۆ کۆمەڵێک پرسی ڕەوشتی و کردەیی.بەجۆرێک ماناکانی لەنێو پانتایی زمان و بیرکردنەوە جێکەوت دەبن و تواناکانی ناسینەوە یان پێوەرەکانی ناسین پتر دەوڵەمەند دەکەن.کە دەشێ ئەم پەیوەندیەی نێوان زانین و ئاگایی هەوێنی تێگەیشتنێکی چڕبن کەڕوانینمان وەها ئاراستەبکەن کەلە ئێمەدا چاوێک بۆ ناسینەوەو ئامادەگیەک بۆ هوشیاری چێ بێ.کەهیچ دۆخ بەخش نەبێ بۆ هیچ کردەیەکی نەخوازراوو ستەمکارانە.یان هەر تەگەرەو بەربەستێک کە بەڕوی دیدی لۆژیکیانە دەوەستێتەوە. بەشێوەیەک لەنێو زمان و بیرکردنەوەدا سەرەتاکانی فۆرمێکی تر لە بینین و ناسینەوە بێتە بون کە لێبوردەیی وەک و پابەندیەکی ڕەوشتیانە چوار چێوەو پنتی ڕیشەیی بێ.لێبوردەییەک کەلە خوێندنەوە بۆ کۆژان و ناسۆرەکانی قوربانی و کەشفکردنی قوڵایی ڕودواوی تاوانی ئەنفال هاتبێ.لێبوردەییەک کە ماناکانی زامنی هوشیاری پێکەوەییمان وەک زیاد لەڕەنگ و کلتورو نەتەوەیەک و باوەڕێک بکات.و هێزو مەنتق لە ژیری و ڕوانینماندا ببینێ.لێبوردەییەک کە لکابێ بە وەزیفەی بەرپرسیارێتیمانەوە بۆ ئێستاو داهاتوی ژیانی سیاسی و ڕۆشنبیری و مەعریفیمانەوە،تا وەکو بونمان سەر لەنوێ لەنێو پەروەردەو دیدی هاوبەش بۆ ژیان و ژیار دابڕێژێ.
پرسی تاوانی ئەنفال لەئاستی ناسینەوەدا و نەبونی بەهوشیاریەکی دەستە جەمعی یان لانی کەم هەوڵێکی سەرەتایی بەنیسبەت ئاگایی تاکەوە و هەروەها کەمی تەقالا ئەکادیمیەکان .بەتایبەت تەقالا هزری و فەلسەفیەکان. لەم پێناوەدا،پێکەوە لەو هۆکارانەن کە خوازیاری پێویستی هوشیاری و ئامادەگیەکی ترن بۆ گەیاندنی ماناکانی پشت ڕوداوی تاوانەکە بەئاستی ڕاچەنین و سەرلەنوێ پێناسەکردنەوەی ئەرکە زاتی و ئەخلاقیەکانی ئێمە بۆ خودی تاوان.بۆ ئەوەی تاوانی ئەنفال وەک و مانا لەناو سیستمی وتن و ئیدراک و ڕوانینماندا بژی.پێویستە پنتێک هەبێ.
هۆکارو ڕەهەندە زۆرەکانی پشت ڕوداو بگۆڕێ بەهێنانەبونی چرکەساتی ڕاچەنین وەک کاردانەوەیەکی سایکۆلۆژیانەو سەرەنجام ناوەکی بونەوەی ئەو ڕاچەنینەوکرانەوەی بەڕوی زمان و بیرکردنەوە و ئاوێتەبونی بەدیدو هزرو هۆشماندا.لەم پەیوەندیەدا کەسەرەتاکانی تەقینەوەی تواناکانمانە بۆناسینەوە لەڕێی ڕاچەنین وەک پێویستی ژیانەوەی زمان و بیرکردنەوەو پێویستی هوشیاریەکی ڕەوشت ئامێز بۆ تاوانی ئەنفال. 
دەتوانین دەرکەوتەکانی ئاگایی وەک کۆمەڵێک کردەو پابەندی ڕەوشتیانە دەرک پێ بکەین.کە هوشیاری بە تاوانی ئەنفال جەوهەرو پاڵنەری ڕیشەییەتی.
بۆ ئێمە گرنگە لەناسینی ڕیشەی تاوانەکە ئاماژەبۆ شوناسی بەعس وەک بکەری پشت تاوانەکەبکەین.وە ناسنامەی ئەو سیستم و ئیدارەو حوکمڕانیەش شی بکەینەوە کەلەهەناویەوە ویست بۆ تاوان و سەرکێشی وروژم دەکاو.مێژوو وەک  گۆڕەپانی ویستە قێزەون و کردە نامرۆڤانەکانی تەماشا ئەکا.دەسەڵات و سیستمێک کە هێزو قودرەت و بەهای خۆی لە چەوساندنەوەو داپڵۆسین و سەرکوتکردندا ئەبینێتەوە.
گرنگە ئاماژەش بۆ خودی بەعس وەک ماشێنی بەرهەمهێنانی کردەی تاوان کاریانە بکەین وە وێنەی سیستمی سیاسی حکومەتی عێراق لەجەستەی  ئایدیای بەعس وەک حیبزبی فەرمانڕەوا تەماشا بکەین.حیزبێک کەهەموهەقیقەتەکان دەباتەوە سەر ڕیشەی زمان و بون و فەرهەنگی خۆی.بەجۆرێک چاوچنۆکی و بوغرایی و بینینی خۆی تائاستی پیرۆزی لەڕێگەی پرۆژەی تاوانەکانیەوە دەسەپێنێت.لەوڕوبەرەی کە بەعس وەک حیزب بەنێوی ئیدارەدانەوە وجودی هەیە.مانایەک نامێنێتەوە بۆ ژیانێکی ڕەسەن و شکۆمەندانە کەئازادی و کرانەوە ناسنامەو فۆرمی دەرکەوتنی بێ.ئەوەی بەعس دەیڵێ لەهەمان کاتدا دەبێ هەموان بیڵێنەوە وە میراتی زمانەوانی بەعس و دونیاڕەمزیەکەی لەئاستی مامەمەڵەو خەون و زمان و چاوەڕوانیمان بەجۆرێک ئاوێتە ئەبێ.کەلەخۆماندا هەست بەچاودێرێکی بەردەوامی ئەوسیستم و دەزگایە بکەین.کەبەعس ناوەندو ئاڕاستەکەرێتی.بەعس وەک هێزێکی مۆنۆپۆڵکارو ستەم خوڵقێن.بەردەوام لەهەوڵی تەواوکردنی ئەو وێنەیە کەخۆی دەیخواست و هەیبەت و دەسەڵاتی دڕندانەی خۆی تیادەبینیەوە.خوێنڕشتنی بەردەوام و شێوازەکانی کوشتن و دادگاییە کارتۆنی و ساختەکانی یەکێکی تر بوون لەو ئامرازەی کە ویستەکانی بەعسی لە ترس لەلەدەستدانی وێنەی شکۆی خۆی دەگۆڕیەوە بە هەستکردن بەدڵنیایی و ئەمان.وە ئەم ویستە سایکۆلۆژیەی لە نێو جەستەو ئازاری قوربانیدا دەبینیەوە.بەعس وێنەی ترسناک و ئایدیای پەڕگیری خۆی بەجۆرێک لەئاستە ڕەمزیەکەیدا دەگەیاند.لەزمان و چاوەڕوانی قوربانیدا بەدوای بیرۆکەی کوشتندا دەگەڕا.لەومەودایە دەگەڕا کەترس و چاوەڕوانی قوربانی هەیەتی بۆ مردن.
ئەڵبەتە قەدەری جوگرافیاو مێژویەکی پڕ لەڕوداوی کارەساتبار بەنیسبەت مرۆڤی کورد لەو هۆکارانەن کەلەئاستی فەرهەنگی و زمان و گوتاری مانەوەو بەرگریدا ڕەنگدانەوەی هەیە.پەرت بونی گروپ و هێزە لۆکاڵەکانی نێو کورد خۆشی وەک جەستەیەکی بریندار و غیابی گوتارێکی یەکگرتو لەوساتەوەختەدا بۆ ئالنگاری دۆخە پڕ لەکارەساتبارەکان.لەو هۆکارانەن کەدەتوانین لەناو بەشێکی گەورەی پانتایی زمان و کۆنەستی مرۆڤی کورددا.ئاسەوارەکانی ئیدراک بکەین.
ئێمە لێرە ناخوازین وتنەوە و جوینەوە وەک فۆرم بکەین بەبەرگی ڕوداوە کارەساتبارەکانی پەیوەند بەمێژووی مرۆییمان.بەقەد ئەوەی دەمانەوێ لەئاماژەدان بەو چرکەساتە مێژووییانە ویستێک بۆڕاچڵەکین و ئاگایی لەناو زمان و بیرکردنەوەماندا وەک ڕەقیب و بەرگریکەرێک دژبە بێدەنگی و بیرچونەوە چێ بێ.
چاودێرێک کە هوشیاری چاویلکەو دەلاقەی هەوڵەکانی بینینی بێ بۆ دونیای ڕوداوەکان و بون بەگشتی.چاودێرێک کەڕوانینی هزریانە تائەوشوێن و مەکانە ئەزمون بکات کە کۆدی ڕوداوەکانی تێدا کەشف دەبن.وە لەزانین و دەرکەوتنی ڕۆشنایی هەقیقەت پرسی ئێستاو داهاتو بکەین بەبابەتی ئاوڕدانەوەی ئەخلاقی و خۆشەویستی بۆ ژیان و ژینگەو مرۆڤ بەگشتی.ئێمە لەئاماژەماندا بۆ ڕوداوی بەعس وەک خوڵقێنەری تاوانەکان.و بەشێک لەنوشوستی و بیماری خۆیشمان وەک مرۆڤی کورد.زیاتر ئەوەیە.بتوانین لەئاستی هزرو هوشیاریدا تاوانەکان بخوێنینەوەو کۆمەکی گەورەی ئاگاییمان بکەین.بەجۆرێک هەر تاکێک لەتاوانەکە دوا لەسیستمی مەعریفی و توانای دەربڕینیدا هەست بەبیرکردنەوەو ئاگایی و شۆکی ڕیشەیی بکەین.وە لەتێگەیشتنە ڕەوشتیەکانیدا وێنەی ئەو مرۆڤە ببینین کەدەکۆشێ دیدی پەروەردەیی و کۆمەڵایەتی نوێ ببەستێتەوە بە کردەو چالاکیە بەر پرسیار ئامێزەکانی.وە خۆشەویستی بۆ ژیان لای بریتی بێ لەخۆشەویستی بۆ مرۆڤ و ژینگەو جیهان بەگشتی.
ئەم نوسینە دەکۆشێ تا چرکەساتە غەمگین و تاریکەکانی نێو مێژوو بکاتە خاڵی ڕیشەیی و دەستپێکی کرانەوە بەڕووی بینین و زمانێکی تر لە پێوەند بە ڕووداوە پێوەندیدارەکان بەژیانی مرۆییمانەوە.زمانێک کە بونی خۆی لەسیاقی ئیدراک و ڕاچەنین وەک پێویستیەک بۆناسینەوە ببینێت.وە بۆ ئەوەی ئەمە ڕووبدات ئەوا تێگەیشتنمان دەر گیری ئەو پرسیارو پێودانگانە ئەکەین کەزیاتر کنەو پشکنین لەگەڵ جەوهەری ڕووداودا ئەکەن.وە بۆ ئەو فۆرمە لەتەقالای زانین  یان ناسینەوەی ڕوداو  کە زیاد لەڕیشک و خانەیەکی بونیادی هەیەو کەشفکردنی زنجیرەی پێکهێنەرەکانی بریتیە لەناسینی مانای بونی.
ناسینەوە یان زانین تائاستی تێگەیشتن لەپێوەند بەتاوانی ئەنفال،واتا چونە بەردەم ڕووداو وەک پرسێکی ئەخلاقی و پابەندی ئەرکێکی خودیانە.
ئەرکی خودیانە وە ک ئامادەبونی سیستمێکی مەعریفی و بونی ئاگاییەکی ئامانجدار، کە پێش مەرجی پێویستی ناسینەوەی ڕوداوی تاوانی ئەنفالە.و سەرەنجام ناسینەوەی و گۆڕینی بۆ جۆرێکی تر لەهوشیاری فیکری و دواجار پەروەردەیی.لەو ئەرکانەن کە پابەندیە خودیەکان وەک ویستێکی ئەخلاقی لێمانی دەخوازن.
وەلەم پێناوەشدا گرنگە ئەوە بوترێ.کە زمانێک کە لەم فۆرمە لەناسینەوە دێتە گۆ زادەی سەرەتاکانی ڕاچەنینە بەڕووی تەواوی ئەو کەلێن و بۆشاییانەی کەلەپێوەند بە ناسینی تاوانی ئەنفالدا  لەدونیای ئێمەداهەن، 
ئەم هەوڵە دەخوازێ ڕوداوەکانی نێو مێژوو بەچەشنێ تەماشا بکات کە بەشێک بن لەزنجیرەی ئەو پرس و بابەتانەی کە مانا بەزمان و پەروەردەو و فیکر دەدەن.کە تواناو بەها دەدەن بەپێوەری تەفسیرکردن و ڕوون کردنەوەمان لەبەرامبەر ڕووداوە پێوەندیدارەکان بەژیانی مرۆییمان.
وە بۆ مەبەستی ئەم نوسینە، ئاوڕدانەوە لەمێژوو بریتی نیە لەگێڕانەوەو وتنەوەی دوبارە بەقەد ئەوەی کە چرکەساتەکانی نێو مێژوو بایەخ و بەهای زانستی و ئەخلاقی هەیە و هەڵکۆڵین و کنەو پشکنین مانای تر بەردەست دەخا.وە کۆی ئەو مانایانەی کە کەبیرکردنەوەو تێهزرین لەڕوداوی تاوانی ئەنفال دەیخەنەوە.لەگەڵ ویست و پابەندیەکانمان لە چوار چێوەی ئەرکە خودیەکانمان تێهەڵکێش دەکەین.تا لە زمان و ئاگایی و   بیرکردنەوەماندا پرسی تاوانی ئەنفال ماناو بەهاو ئامادەگیەکی زیندوانەی هەبێ ..
بەجۆرێ کە لەئاخاوتنماندا بۆ ناسنامەو مێژوومان وەک کۆمەڵگایەکی ستەم لێکراو.بۆ چاوو نیگای ئەوی ترو جیهان بەگشتی مێژوی ڕوداوە غەمگینەکان وەک خاڵی وەرچەرخان و شۆک هێنەر لەناو ئاگاییماندا پەخش بکەین.
وە ماناکانی ویژدانی زیندوو لێبوردەیی و پێکەوە ژیان لەو ماناو بەهایانە بن کە مکوڕترمان بکەن لەسەر ویستی بەرگری و پێویستی وەفاداری و بەئەمەک بوون  و خۆش ویستنی ژینگەی کۆمەڵایەتی و مرۆییمان لەپێناوی ژیان و ماناو بەهای مرۆڤ بەگشتی.
وە بەکردەیی دەتوانین ئەو نامەیە بگەیەنین بەهەموو دونیا.         
چاودێرێک کە هوشیاری چاویلکەو دەلاقەی هەوڵەکانی بینینی بێ بۆ دونیای ڕوداوەکان و بون بەگشتی.چاودێرێک کەڕوانینی هزریانە تائەوشوێن و مەکانە ئەزمون بکات کە کۆدی ڕوداوەکانی تێدا کەشف دەبن.وە لەزانین و دەرکەوتنی ڕۆشنایی هەقیقەت پرسی ئێستاو داهاتو بکەین بەبابەتی ئاوڕدانەوەی ئەخلاقی و خۆشەویستی بۆ ژیان و ژینگەو مرۆڤ بەگشتی.ئێمە لەئاماژەماندا بۆ ڕوداوی بەعس وەک خوڵقێنەری تاوانەکان.و بەشێک لەنوشوستی و بیماری خۆیشمان وەک مرۆڤی کورد.زیاتر ئەوەیە.بتوانین لەئاستی هزرو هوشیاریدا تاوانەکان بخوێنینەوەو کۆمەکی گەورەی ئاگاییمان بکەین.بەجۆرێک هەر تاکێک لەتاوانەکە دوا لەسیستمی مەعریفی و توانای دەربڕینیدا هەست بەبیرکردنەوەو ئاگایی و شۆکی ڕیشەیی بکەین.وە لەتێگەیشتنە ڕەوشتیەکانیدا وێنەی ئەو مرۆڤە ببینین کەدەکۆشێ دیدی پەروەردەیی و کۆمەڵایەتی نوێ ببەستێتەوە بە کردەو چالاکیە بەر پرسیار ئامێزەکانی.وە خۆشەویستی بۆ ژیان لای بریتی بێ لەخۆشەویستی بۆ مرۆڤ و ژینگەو جیهان بەگشتی.
ئەم نوسینە دەکۆشێ تا چرکەساتە غەمگین و تاریکەکانی نێو مێژوو بکاتە خاڵی ڕیشەیی و دەستپێکی کرانەوە بەڕووی بینین و زمانێکی تر لە پێوەند بە ڕووداوە پێوەندیدارەکان بەژیانی مرۆییمانەوە.زمانێک کە بونی خۆی لەسیاقی ئیدراک و ڕاچەنین وەک پێویستیەک بۆناسینەوە ببینێت.وە بۆ ئەوەی ئەمە ڕووبدات ئەوا تێگەیشتنمان دەر گیری ئەو پرسیارو پێودانگانە ئەکەین کەزیاتر کنەو پشکنین لەگەڵ جەوهەری ڕووداودا ئەکەن.وە بۆ ئەو فۆرمە لەتەقالای زانین  یان ناسینەوەی ڕوداو  کە زیاد لەڕیشک و خانەیەکی بونیادی هەیەو کەشفکردنی زنجیرەی پێکهێنەرەکانی بریتیە لەناسینی مانای بونی.
ناسینەوە یان زانین تائاستی تێگەیشتن لەپێوەند بەتاوانی ئەنفال،واتا چونە بەردەم ڕووداو وەک پرسێکی ئەخلاقی و پابەندی ئەرکێکی خودیانە.
ئەرکی خودیانە وە ک ئامادەبونی سیستمێکی مەعریفی و بونی ئاگاییەکی ئامانجدار، کە پێش مەرجی پێویستی ناسینەوەی ڕوداوی تاوانی ئەنفالە.و سەرەنجام ناسینەوەی و گۆڕینی بۆ جۆرێکی تر لەهوشیاری فیکری و دواجار پەروەردەیی.لەو ئەرکانەن کە پابەندیە خودیەکان وەک ویستێکی ئەخلاقی لێمانی دەخوازن.
وەلەم پێناوەشدا گرنگە ئەوە بوترێ.کە زمانێک کە لەم فۆرمە لەناسینەوە دێتە گۆ زادەی سەرەتاکانی ڕاچەنینە بەڕووی تەواوی ئەو کەلێن و بۆشاییانەی کەلەپێوەند بە ناسینی تاوانی ئەنفالدا  لەدونیای ئێمەداهەن، 
ئەم هەوڵە دەخوازێ ڕوداوەکانی نێو مێژوو بەچەشنێ تەماشا بکات کە بەشێک بن لەزنجیرەی ئەو پرس و بابەتانەی کە مانا بەزمان و پەروەردەو و فیکر دەدەن.کە تواناو بەها دەدەن بەپێوەری تەفسیرکردن و ڕوون کردنەوەمان لەبەرامبەر ڕووداوە پێوەندیدارەکان بەژیانی مرۆییمان.
وە بۆ مەبەستی ئەم نوسینە، ئاوڕدانەوە لەمێژوو بریتی نیە لەگێڕانەوەو وتنەوەی دوبارە بەقەد ئەوەی کە چرکەساتەکانی نێو مێژوو بایەخ و بەهای زانستی و ئەخلاقی هەیە و هەڵکۆڵین و کنەو پشکنین مانای تر بەردەست دەخا.وە کۆی ئەو مانایانەی کە کەبیرکردنەوەو تێهزرین لەڕوداوی تاوانی ئەنفال دەیخەنەوە.لەگەڵ ویست و پابەندیەکانمان لە چوار چێوەی ئەرکە خودیەکانمان تێهەڵکێش دەکەین.تا لە زمان و ئاگایی و   بیرکردنەوەماندا پرسی تاوانی ئەنفال ماناو بەهاو ئامادەگیەکی زیندوانەی هەبێ ..
بەجۆرێ کە لەئاخاوتنماندا بۆ ناسنامەو مێژوومان وەک کۆمەڵگایەکی ستەم لێکراو.بۆ چاوو نیگای ئەوی ترو جیهان بەگشتی مێژوی ڕوداوە غەمگینەکان وەک خاڵی وەرچەرخان و شۆک هێنەر لەناو ئاگاییماندا پەخش بکەین.
وە ماناکانی ویژدانی زیندوو لێبوردەیی و پێکەوە ژیان لەو ماناو بەهایانە بن کە مکوڕترمان بکەن لەسەر ویستی بەرگری و پێویستی وەفاداری و بەئەمەک بوون  و خۆش ویستنی ژینگەی کۆمەڵایەتی و مرۆییمان لەپێناوی ژیان و ماناو بەهای مرۆڤ بەگشتی.
وە بەکردەیی دەتوانین ئەو نامەیە بگەیەنین بەهەموو دونیا.
ئەگەرچی وەزیفەی زمان لەتەرجومەکردنی حەقیقەتی تراژیدی ئامێزی تاوانی ئەنفالدا قورسەو ئەستەمە،بەڵام بڕوام وایە خودی تاوانی ئەنفال وەک کردەیەکی ترسناک و کارەساتبار لەهەریەکێکمان ئەو داوا ئەخلاقیە دەخوازێ کە لەمانای زمان و ژێست و دیوە تاریکەکانی بگەین.لە واتاکانی ئەخلاق گەڕیدەی بینینی نوشوستی و لاوازیەکانمان بین و لەقوڵایی تێگەیشتنماندا درزو کەلێنی دۆخ بەخش بە ویستی تاوان بە ئەویتر کەشف بکەین..ئەخلاق بەو دیدە لاکانیەی کەبەڕوی ناوکە نامرۆییەکەی مرۆڤدا ڕوبەڕوو ئەبێتەوە.بەتایبەت ئەو ئەخلاقیاتەی بەشێوەیەکی ئازایانە لەبەرامبەر دیوە ترسناک و شاراوەکەی مرۆڤ دەوستێتەوە.وەک ئەو دیوە ئەهریمەنیەی کەلە دیاریدەیەکی وەک (ئاوشفیتزدا) خۆی دەرخست.
کارەساتباری تاوانەکە و فۆرمی کوشتن و لەنێوبردنی بەکۆمەڵ.چرکەساتەکانی ئەنفال و چاوەڕوانی قوربانیەکان بۆ مردنی بەکۆمەڵ و لەناو جەرگەی شوێنێک کەبیابانە.بەسەر یەکەوە بۆ زمان و بیرکردنەوە قورس و زحمەتە وێنای بکات،مەگەر خودی قوربانیەکان تەنها بتوانن تەعبیر لەئاستی تراژیدی و مەرگەساتی ئەو دۆخەتاریک و ترسناکە بکەن.
تێگەیشتن بەدیدی من پرۆسەیەکە بە ویست بۆ ڕاچەنین و کردنەوەی دەرگا بەڕووی زمان و بیرکردنەوە.دێتەدی.لەپەیوەندیدا بەناسین و زانین لەبارەی تاوانی ئەنفال .ئێژین کەخوازیاری تێگەیشتنێکین لە هەناوی چرکەساتەکانی شۆک بۆتاوانەکە هاتبێ. شۆک وەک چرکەساتی ڕاچڵەکین بەڕووی خۆماندا کە خوازیاری ئامادە گیەکە لەبونیادو زمان و خۆناسینماندا بۆ بۆ بوون بەگشتی..شۆک وەک تەقینەوەی توانستی ئاگاییمان لەهەمبەر کارەساتباری تاوانەکەو لێخۆش نەبون لەخودو فۆبیا ساختەو تێگەیشتنە نائاوەزیەکانمان  بۆ دونیاو ،هەروەها تەرجومەکردنی غەمگینیە وجودی و مرۆییەکانمان بۆ زمانی بیرکردنەوەو بینین بەو دیدە ئەفلاتونیەی کەلە چرکەساتی ڕابون و ڕاچڵەکین لەبەرامبەر حەقیقەتی بوون ئاگایی ئەزمونی ئەکات..شۆک وەک لەحزەی یاخی بون و پێداچونەوە بەکۆی سیستمی ڕوانین و وتن و تێگەیشتنمان بۆ ڕوداوو کات و شوێن بەگشتی.مەبەستی من لەشۆکدا زیاتر ئەو پەرچەکردارو هەڵوێستە هزریەیە کە لەخۆماندا بۆ ڕیشەی ڕووداوەکان و لەڕوداوەکانیشدا وێنەی شکاوو بیماری خۆمان ببینێ.بیماری لەئاستی کولتوری و  پەروەردەیی و فەرهەنگیمان بۆ ئاوڕدانەوە لەپرسەبونەوی و ڕەوشتیەکان.لە ئاستی ناتەندروستی ناوەندو دەزگای  زانیستیمان بۆ گرنگیدان بەو ڕوداوانەی کەگرێدراوی شوناس و ڕاستەقینەی بونمانن وەک و کۆمەڵێک مرۆڤ کەقەدەری جوگرافیا کۆی کردوینەتەوە.هەڵوێستی ڕەوشتیانەش پتر مەبەستم ئەوتێگەیشتنەیە کەیەکێکەلەسەر چاوەکانی ڕوانینی فەلسەفیانە بۆ خوێندنەوە یان ناسینی کردەی باش و خراپ. فەلسەفەش ئەو بوارەیە کەبایەخ بە هوشیاری و خودو هەقیقەت دەدا..لەپێوەند بەم بابەتەوە سوکرات دەڵێت(حەز دەکەم لەنێو ئازارو ناخۆشیدا بژیم نەک کارێکی نادادوەریانە بکەم) ئەم دەربڕینە ئاماژەیەبۆ هەڵوێستێکی ڕەوشتیانە.چونکە ناداد وەری بەخراپە دەبینێ.هەڵوێستی ڕەوشتیانە بەهەند وەرگرتنی ماف و چوارچێوەی ئازادی و ژیانی ئەوانی ترە.لەهەڵوێستی ڕەوشتیانەدا ئاگایی وەک پراکتیک ماناکانی ڕەوشت وەک بەهادان و گرنگیدان و ئاوڕدانەوە پەخش دەبن..
هەروەها تراوما یان شۆک بەو واتایەی کەلای سلاڤۆی ژیژک بەکارهاتوە "بەواتای شۆک و زەربەو هەژانی دەرونی دێت کەمرۆڤ پاش ڕوداوێک یان کارەساتێک توشی دەبێت.تراوما وەک برینێک بەژیانی سۆبێکت ئەمێنێتەوە ،بەڵام قابیلی ساڕێژبوون و ڕەمزاندنیشە وە هەرکە ڕەمزێنراو مانای وەرگرت ئیتر بەجۆرێک لەجۆرەکان ساڕێژ دەبێت.بۆیەلای لاکانی فەیلەسوفی ئەڵمانی لەمانا سایکۆلۆژیەکەی دەردەچێت و دەبێتەزاراوەیەکی فیکری وە ژیژکیش ڕەهەندی تری بۆ زیاد دەکات"(ئۆبێکتی باڵای ئایدۆلۆژیا) سلاڤۆ ژیژک. 
گرنگیدان بەشۆک لەپەیوەند بە توانستی ناسینەوە و زانین.زیاتر ئەو زمانەیە کە لەپشتیەوە ڕوانین و ئاگایی لەئەنجامی ڕاچڵەکین و شۆک دێنە گۆ.وە تێگەیشتن تائاستی خودبون و بیرکرنەوەی ڕەسەنانە دەگەیەنن. مەبەستمان لەتێگەیشتن ئەوزانینە پرۆتاگۆراسیە سۆفستیە نیە کە لەئەزمونی هەستەکیە وە بۆ ڕوداوەکان هاتبێ وەک چۆن مەبەستیشمان لەزمان ئەو دیدە شیشرۆنیە نیەکە  شانازی و مەزنی مرۆڤ لەزمانی جوان و ڕەوان  دەبینێ. مەبەستیشمان لەزانین وەک ئەوەی کارڵ پۆپەر ئاماژەی بۆ ئەکات بەتەنها لەماناباوەکەی ڕستەی وەک(من ئەزانم )دا نیە.بەڵکو زانین بەمانای(من دەزانم) پەیوەستە بەجیهانی خودو توانا خودیەکانەوە بەلەبەرچاو گرتنی مەعریفەی زانستی و پەیوەندیدار بەجیهانی تیۆرە بابەتیەکانەوە
هەرچەندە بەدیدی پۆپەر زانین هەوڵێکی مرۆییە  وە ئاوێتەیەکە لەهەڵەو دەمارگیری و خەون و ئومێد بەڵام بەهای هەوڵی  زانین لەپێناوی هەقیقەتدا فەرامۆش ناکات ئەگەر ئەوهەقیقەتەش دووربێت
ئەم نوسینەهەرلەسەرەتاوە دژە بەو ویستە پۆزەتیڤیزمە کە بۆ ماناڕاستەقینەکان چەمکە هەمەکیەکان پشت گوێ دەخاو لەسێبەری ساختەی ماناکاندا بۆزانین دەگەڕێ،و  مەودای شتەخودیەکان و مەودای ئەوشتانەی کەهەن جیاناکاتەوە جگەلەو ڕاستیانەی کەبونیان بەهۆی هەستەکانەوە سەلمێنراوە ئاستێکی تری دیکەی بوون نابینێت. چونکە گۆڕان لەهەل و مەرجی بارودۆخە دەرەکی و ناوەکیەکان لەپەیوەند بەزانینەوە لەکات و شوێنێکەوە بۆکات و شوێنێکی تر دەگۆڕێ.ئەو زانینەی هەستکرن و ڕهەندەکانی دەیدۆزنەوە تەنها لەفۆرمێک لەزانینی ڕێژەگەراییانە کۆتایی دێت.کەئەمەش کۆمەک بەو زانینە ناکات کەئامانجی ئەم نوسینەیە
.مەبەستی من لەگرێدانی تاوانی ئەنفال بەپرسی حەقیقەتەوە ڕۆچونێکی بونیادی و ڕیشەییە بۆ تاوانەکەو بینینێتی وەک ماناکانی حەقیقەت لەبەردەم ڕوانین و دیتنی هۆشدا.گرنگی پێدانی ئێمە بۆ کۆنسێپتی ڕاستی ناسی لەبنەڕەتدا دەستنیشانکرنی ڕەهەندە کانی ڕوداوە کە بەقەولی فەیلەسوفی فەرەنسی ئالان بادیۆ لەهەمان کاتیشدا ئامادەکردنی خودە.بەتایبەت خودو پێوەندی بەئەخلاقەوە.لای بادیۆ خود پۆلێکە بۆ ئێتیک کە تەواوی خودێکی ئامادە دەخاتە ڕوو. بەپێشمەرجی ڕاستی و دەرکەوتنی خوود لەڕێگەی ڕوداوەوە .بۆیە قسەلەسەر سەرەتاکانی ئەپستمولۆجیەک دەکەین کەئاگایی تیایدا ناوەندە.گرنگی و بەهای ئەو زانینەی ئاگایی پەی پێ دەبات.لەو ڕەهەندە ئەخلاقی و هوشیاریەی کەلە مرۆڤدایە کەپێی پێوەری زمان وبیرکردنەوەو ڕوانین و کردەکانی ئاڕاستە دەکات .بەو جۆرەی لەمیتافۆری ئەشکەوتدا لەکۆماری ئەفلاتۆندا هاتوە.بنەماو دەستپێکی ئاگایی بەهوشیاری یاخیبوندا تێدەپەڕێت و زانین لەپرۆسەی هەستانەوەو ڕاچڵەکیندا بەڕوی تاریکی و ماناساختەکاندا دێتەدی.هوشیاری وەک و ئەوەی بیرمەندی بەڕەچەڵەک ئەڵمانی مارکۆز ئاماژەی بۆ ئەکات"هوشیاری ڕاستەقینە هێندەی پەیوەستە بەخواستە ڕاستەقینەکانەوە لەڕاستیدا جۆرێکە لەنەست بەمانافرۆیدیەکەی" کەدیارە مەبەستی ڕەگ و ڕیشەی خواستە ڕاستەقینەکانی مرۆڤەلەناو پانتایی ناخودئاگاییداتا ئەوشوێنەی کەبەهوشیاریەوە پەیوەستە.
 ئێمە لەهەنوکەدا خواستمان تینوی تێگەیشتنێکە کەلەدوای شۆک بۆ ڕوداو هاتبێ.
بۆ ئێمە گرنگە تێگەیشتن ببەستینەوە بە پێودانگە ڕەوشتی و بەرپرسیار ئامێزەکانمانەوە.لە ماناکانی ڕەوشت بۆ خودێتی و لەبەرپرسیارێتیدا بۆ چێکردنی کردەی مرۆڤ دۆستانە بکۆشین.وە هزرو زمان لەو پۆخڵەواتە کلتوری و مێژوویی و خێڵەکیانە بتەکێنین.کەسێبەریان بەسەرنەست و ناخود ئاگاییمانەوە هەیە و ڕێگرن لەهەمو پرۆژەیەکی زاتیانەو هەرئەگەرێکی نێو دونیای ئێمە بۆکرانەوە بەڕوی مانای نوێ و زمان و بیرکردنەوەی دی .یان هوشیاری یاخیبون لەبەرامبەر ئەو بەهاو باوەڕو نەریتانە ئەزمون بکەین کە لە ڕۆژی پەیدابونمانەوە بەسەرماندا سەپاوە.
ئێمە سەرەتاکانی هوشیاریەک بەڕەسەن و ڕەگ داکوتاو دەبینین کە
 خوازیاری ئەوەبێ ماناکانی ئەنفال بکاتە دەستپێکی ڕوانین و دونیابینیەکی تر بۆ ژیان و مرۆڤ بەگشتی ،وە بمانخاتە بەردەم کەمتەرخەمی و هۆکارەکانی بێدەنگیمان،بەجۆرێک ئازاری ئەنفال سەرزەمینی ویژدان و پێوەرە ئاکاریەکانمان بهەژێنێت.وە بونمان لەدوای تاوانی ئەنفال بکات بەبابەتی بیرکردنەوەو قسەلەسەرکردن.
بەجۆرێک گوتار تەرجومەبێ بۆ ئەکت و دیسانەوە لەناو سیستمی ڕوانین و دەربڕینماندا پانتاییەکی گەورەی هوشیاری و ئاگایی دروست بکات.بۆ ئەوەی ئەنفالی ماناکانی ئەنفال ڕونەدات گرنگە ئاوڕدانەوە لەئاستی ئاگایی و تێگەیشتن بۆ تاوانەکە بکەین بە بابەتی پێوەری ڕەوشتیانە لەدیدی تاکەوە.وە ڕوبەری هوشیاری تاک بۆ تاوانەکە بەئەندازەیەک فراوان بکەین هەموان ماناو بەهای دیدە ڕەوشتیەکانیان لەناسین و تێگەیشتن لەڕوداوەکانی پەیوەندیدار بەدۆخی مرۆییمانەوە ببینن.بەتایبەت تاوانی ئەنفال.
بڕوام وایە تراژیدیای تاوانی ئەنفال زمانێک دەیخوێنێتەوە کە خودی ڕوداوی  تاوانەکە وەک فەرامۆشکردنی لەئاستی زمان و ناسیندا دەبینێتەوە..وە پتر مەبەستم زمانێکە کە حەقیقەتی ئەنفال پەخشی دەکا لەئاستە ڕەمزی و بونیادیەکەیدا.زمانێک کەئەنفال تیایدا خۆی  بەوانی تر لەڕێگەی  وێنەو پاشماوەو شوێنەوارەوە دەگەیەنێت.و وە ئاگایی و توانستی ناسینەوەی ئێمە تێی دەگاو دەیکا بەبزاوتێک لەئاستی هزرو هوشیاریماندا بۆ دەستکاری و گۆڕینی پێوەرو پێودانگە ئاکاری و ویژدانیەکانمان. و تاقیکردنەوەی بڕی وەفاو پابەندی و هۆش و ئاگایی ئینسانیمان. لەپێناو فراوانکردنی ڕووبەری پابەندیە خودیەکانمان وەک پرسێکی ڕەوشتی و مرۆڤانە.
بەهاو مانای زمانی خوێندنەوەی تاوانی ئەنفال تەنها کەشفکردن نیە،بەتەنها قسەکردن نیە لەسەر نەوتراوەکان. هەروەک چۆن نمایشی زمان و مانۆڕی توانستی مەعریفیش نیە، بەئەندازەی ئەوەی هەوڵێکە بۆ کردنەوەی دەرگا بەڕوی ئەو ماناو بەهایانەی کە زمانی تاوانی ئەنفال بە پێوەرە کانی ئاگایی و تێگەیشتنە ئاکاری و ڕەوشتیەکانمانی دەدەن.
مەبەستم لەزمان هاوکات ئەو ئاگاییەیەکە جێنشینی ناو زمانە وە دەتوانێ ڕیشەی ئازارو میحنەتەکان ببینێ و وە ئاسۆکانی زانینمان بۆ ڕاستەقینەی بابەتەکان فراونتر بکات.وە لەهەمان کاتدا ڕیشەی بەدی و خەفڵەت و بێدەنگیەکانمان لەمەڕ پرسە ئەخلاقی و ئینسانیەکان کەشف بکات.وە بونمان بخاتە بەردەم دادگای ویژدان و ئازارو ناسۆری  قوربانیانی تاوانی ئەنفال. 
 
 



Dengnet.net - 2024
دروستکراوە لەلایەن کۆمپانیای (کۆدتێك)ەوە
ژمارەی سەردان 1,664,078     ژمارەی میوان 226