عه‌بدولموته‌ڵب ره‌فعه‌ت سه‌رحه‌ت
خانەقین پێشتر شارێکى دڵڕفێن بو ویەکێک بو لەو شارانەى کە زۆرترین روپۆشى روەکى تێدا هەبو لە باغ و رەز و کێڵگەى کشتوکاڵى. تەنانەت پادشاى عیراق لە بیستەکانى سەدەى رابردو دو کۆشکى تایبەتى بۆ خۆى دروست کردبو لە نزیک شاری خانەقین بە مەبەستى بەسەربردنى پشوەکانى هاوین و تائێستاش ئاسەوار و تەنانەت هەندێ لەو خەڵکانەى کە لە کۆشکى پادشا کاریان دەکرد، ماون. ئەمەش بەڵگەیە لە سەر ئەوەى کە ئەو شارە و دەوروبەرى ناوچەیەکى تایبەت بوه و خاوەن سروشتێکى جوان ودڵڕفێن بوە. بەداخەوە دواى کەمتر لە سەدەیەک ئەم شارە وایلێهات کە ناوى بچێتە لیستى گەرمترین شارەکانى جیهان بە هۆى گوڕانکارییەکانى کەشهەوا کە زیاتر مرۆڤ دەستى باڵاى تێدا هەیە. دیاردەى گۆڕانکارییەکانى کەشوهەوا زیاتر لە شارەکان بە رونى دەردەکەوێت، چونکە چالاکى مرۆڤ و سەرچاوەکانى دەرپەڕاندنى گازە گەرمکەرەوەکان (کە هۆکارى سەرەکین بۆ ئەم دیاردەیە) لە شارەکان زیاترە بە بەراورد لە گەڵ شوێنە جوگرافیەکانى تردا. لە ئەنجامى گۆڕانکارییەکانى کەشوهەوا، جگە لە بەرزبونەوەى پلەى گەرمى وبەهەڵمبون لە ناوەندى قەزاى خانەقین ئەوە رێژەى کورتهێنانى ئاو (ئاو و هەوا) لە نێوان ساڵى (١٩٩١-٢٠٢٢) لە (٢٧٣٤) بەرزبوەتەوە بۆ زیاتر له (٣١٥٠) ملم. لێرە زۆر پێویستە هۆکارە سەره‌کیەکانى گۆڕانکاریەکانى کەشوهەوا لە شارى خانەقین بخەینەڕو کە وایان کردوە ئەم شارە ببێتە یەکێک لە گەرمترین شارەکانى عیراق و جیهان.
١. گۆڕانکاری لە بەکارهێنانی زەویدا:
ئەمە یەکێکە لە گرنگترین هۆکارەکانى گۆڕانکارییەکانى کەشوهەوا و بەرزبونەوەى پلەى گەرمى و تێکدانى هاوسەنگى نێوان تیشکى خۆر و تیشکى زەوى و هەروەها گرنگترین هۆکارە بۆ دروستبونى دیاردەى (دورگەى گەرمیى UHA). بەکارهێنانى زەوى لە ناوەندى قەزاى خانەقین بە شێوەیەکى زۆر ئاڵۆز گۆڕانکارى بەسەردا هاتوە، بۆ نمونە روبەرى سەوز یا روپۆشى ڕوەکى وباغ لە ناوەندى قەزاکە لە ساڵى ١٩٩١ نزیکەى (21%) بوە، بەڵام لە ساڵى ٢٠٢٢ دابەزیوە بۆ کەمتر لە (9%). لە بەرانبەردا روبەرى نیشتەجێبون لە (9.2%) لە ساڵى ١٩٩١ زیادی کردوە بۆ زیاتر له (30%) لە ٢٠٢٢. ورێژەى زەوى (نیشتەجێبون، بازرگانى، پیشەسازی وخزمەتگوزاری) بەگشتى لە (14.5%) زیادى کردوە بۆ نزیکەى (52%). لە لایەکى ترەوە رێژەى ئەو زەوییانەى کە چۆڵ بونە (فچا‌و) لە ناوەندى قەزاکە لە (64.6%) دابەزیوە بۆ نزیکەى (30%) لە نێوان ئەو دو ساڵە کە ئاماژەى پێکراوە. هەر بە پێى ئەم داتایانە بێت لە هەر شوێنێکى جوگرافی ئەم گۆڕانکاریانە روبدات ئەوە زۆر ئاساییە پلەکانى گەرمى بەرز ببنەوە بە شێوەیەکى ناسروشتى. کەمبونەوەى روپۆشى روەکى و زیادبونى رێژەى بینا بە تایبەتى بە کۆنکریت و زیادبونى روبەرى شه‌قام (ئەسفەلت) پلەکانى گەرمى بەرز دەکەنەوە، چونکە ئەم مادانە تواناى وەرگرتن و دانەوە گەرمییان زۆر بەرزە.
٢. دابەزینى ئاستى ئاوى روبارى ئەڵوەن:
گرنگترین سەرچاوەى ئاوى سەر زەوى بۆ قەزاى خانەقین روبارى ئەڵوەنه، تا ساڵی ٢٠٠٧ کێشەى زۆر گەورە لە داهاتى روبارەکە روى نەدابو، بەڵام بەداخەوە ساڵ لە دواى ساڵ داهاتى روبارەکە دادەبەزى تا گەشتە نزیکەى (سفر) لە ساڵى ٢٠٢١. چونکە ئاو هۆکارێکى سەرەکییە بۆ ساردکردنەوەى شەپۆلە گەرمییەکان بە تایبەتى ئەگەر نزیک یا لە نێو شاردا تێپەڕ ببێت. دابەزینى ئاستى ئاوى روبارى ئەڵوەند بە رێژەى زیاتر لە ٨٠% هۆکارێکى ترە بۆ بەرزبونەوەى پلەى گەرمى.
٣. گەشەى دانیشتوان:
ژمارەى دانیشتوانى شارى خانەقین بە شێوەیەکى بەرچاو زیادى کردوە، هەر بۆ نمونە لە ساڵى ١٩٨٧ کۆى دانیشتوانى ناوەندى قەزاى خانەقین (18057) کەس بوە و لە ساڵى ١٩٩٧ بوەتە (29346) کەس و لە ساڵى ٢٠١٠ بوەتە (61370) کەس، بەڵام لە ساڵى ٢٠٢٢ ژمارەى دانیشتوانی قەزاى خانەقین گەیشتوەتە زیاتر لە (120000) سەد و بیست هەزار کەس، هەرچەندە تەنها سەرژمێری ساڵى ١٩٨٧ و١٩٩٧ بە تەواوەتى دروستە ئەگینا ساڵەکانى تر زۆر ورد نین، بەڵام ژمارەکان نزیکن لە واقیعەوە. دیارە دانیشتوانى هەر ناوچەیەک لە عیراق و کوردستان پێداویستیەکانیان رۆژ لە دواى رۆژ لە زیادبوندایە، بۆ نمونە لە گەڵ زیادبونى دانیشتوان ژمارەى ئۆتۆمبێلەکان زیاددەکات کە هۆکارى سەرەکین بۆ دەرپەڕاندنى گازە گەرمکەرەوەکان و دواتر گۆڕانکارى کەشوهەوا. هەروەها پێداویستى ساردکەره‌وە و بە تایبەتى (سپلیت) کە رێژەیەکی زۆر لە هەواى گەرم دەخاتە بەرگى هەواییەوە، هۆکارێکى کاریگەرە بۆ بەرزبونەوەى پلەى گەرمى و یەکێکە لە هۆکارەکانى دیاردەى (دورگەى گەرمى UHA).
٤. جۆرى خاک:
جۆر و پێکهاتەو تایبەتمەندى خاک کاریگەرى راستەوخۆى هەیە لە سەر بەرزبونەوەى پلەکانى گەرمى. خاکى قەزاى خانەقین و دەوروبەرى بە گشتى رەنگى تۆخە و تاڕادەیەک دەوڵەمەندە بە ماددەى ئۆرگانى بە هۆى ئەوەى کە قەزاکە پێشتر کشتوکاڵى بوە و رەز و باغێکى زۆرى تێدا هەبوە. بۆیە بونى مادەى ئۆرگانى رەنگێکى تۆخ ئەبەخشێتە خاکەکە، کە ئەم جۆرە خاکە توانایەکى یەجگار زۆرى هەیە بۆ هەڵمژین ودانەوەى گەرمى.
گۆڕانکارییەکانى کەشوهەواو بەرزبونەوەى پلەکانى گەرمى لە شارى خانەقین دەرهاویشتەى چالاکییە نادروستەکانى مرۆڤە لە سەر ژینگە و سروشتى شارەکە. سیستمى ژینگەیى لە هەر ناوەندێک سیستمێکى زۆر رێکخراو و تۆکمه‌یە کە بونیاتنانى کارێکى سادە و ئاسان نییە، بەپێچەوانەوە تێکدانى ئەو سیستمە ژینگەییە زۆر ئاسانە. ئەو سیستمە ژینگەییەى کە هەزارەها ساڵە بونى هەبو لە خانەقین، مرۆڤ توانیویه‌تى لە ماوەى بیست ساڵدا لە ناوى ببات و بە تەواوەتى دایڕوخێنێ.
تێبینى:
هەمو داتاکان باوەڕپێکراون و لە توێژینەوە زانستییەکانى تایبەت بە ناوچەکە وەرگیراوە و هەروەها هەندێكى لە لایەنە پەیوەندیدارەکانەوە وەرگیراون.